Cliëntgericht werken met Schematherapie

Theoretisch kader

Schematherapie richt zich op het veranderen van schema’s en modi. Schema’s zijn vastgeroeste patronen van gedachten, emoties, herinneringen en lichamelijke sensaties, die zijn ontstaan in de kindertijd als gevolg van gemiste basisbehoeften (veiligheid, zelfexpressie, autonomie, spontaniteit en begrenzing). Schema’s representeren verwachtingen over zichzelf, anderen en de wereld, en kunnen getriggerd worden door gebeurtenissen in het heden. Modi zijn de actieve variant van schema’s, waar ook gedrag bij komt kijken. Modi zijn toestandsbeelden, die op een bepaald moment de gedachten, gevoelens en gedrag van de jongere domineren. Deze toestandsbeelden kunnen van moment tot moment wisselen en worden ook wel “verschillende kanten van jezelf” genoemd. Gedragsproblemen kunnen worden gezien als disfunctionele copingreacties op getriggerde schema’s, en kunnen worden toegeschreven aan bepaalde modi.

In de Schematherapie worden de verschillende modi van de jongere geëxploreerd en wordt hier betekenis aan verleend. Het is een inzichtgevende manier van werken, waarbij veel aandacht is voor de (gemiste) emotionele behoeften van de jongere. Door middel van verschillende technieken (moduswerk, experiëntiële technieken en technieken uit de cognitieve gedragstherapie) worden onderliggende schema’s zoveel mogelijk geheeld en worden gezonde modi versterkt, wat de weg vrij maakt voor (blijvende) gedragsverandering.

Een fundamentele aanpak

In de jeugdzorg kan het gebruik van Schematherapie op verschillende gebieden van meerwaarde zijn. Bij veel jongeren met ernstige gedragsproblemen in de (gesloten) jeugdzorg is sprake van persoonlijkheidsproblematiek, maar traditioneel gezien ligt de behandelfocus meer op het niveau van het gedrag. Een behandeling gericht op de persoonlijkheidsproblematiek van de jongere kan de gedragsproblemen op een fundamenteler niveau aanpakken, waardoor de kans op behoud van positieve gedragsverandering groter is.

Flexibeler reageren op gedragsproblemen

Het theoretisch kader van Schematherapie biedt Jeugdzorgwerkers en andere leden van behandelteams een alternatieve denkwijze over gedragsproblemen. Hierdoor kan flexibeler worden gereageerd op gedragsproblemen, rekening houdend met de onderliggende basisbehoeften van de jongere (bijv. veiligheid, hechting, begrenzing). Dit bevordert de-escalerend handelen.

Veiliger behandelklimaat

De implementatie van principes en technieken uit de Schematherapie in het 24-uurs behandelklimaat leidt tot een betere balans tussen inhoudelijke behandeling en (organisatorische) behoefte tot controle in de (gesloten) jeugdzorg. Jongeren beoordelen het behandelklimaat als veiliger en prettiger, en Jeugdzorgwerkers gebruiken minder restrictieve maatregelen in reactie op probleemgedrag.

Focus op verbondenheid

Onderzoek laat zien dat zowel internaliserende als externaliserende gedragsproblemen worden gevoed vanuit ervaringen met onverbondenheid en afwijzing. Jongeren met externaliserende gedragsproblemen hebben dus net zoveel behoefte aan verbondenheid, maar roepen met hun gedrag juist reacties van afwijzing op. De basishouding binnen Schematherapie, “limited reparenting”, zorgt ervoor dat Jeugdzorgwerkers en andere behandelaars tegemoet komen aan de behoefte aan verbondenheid en acceptatie.

Motivatie-verhogend

De basishouding binnen Schematherapie (“limited reparenting”) en het werken met modi blijkt in de praktijk zeer effectief in het motiveren van jongeren voor behandeling en het ontwikkelen van een therapeutische relatie. Daarnaast blijken de Moduskaarten voor jongeren een effectief hulpmiddel om in gesprek te komen met een jongere.

Focus op "voelen"

Het gebruik van experiëntiële technieken, een belangrijk onderdeel van de Schematherapie, helpt jongeren om weer te ‘voelen’ en daarop te reflecteren, in plaats van zich te laten leiden automatische (coping)reacties.

Veelbelovende resultaten

Bij aanvang van dit onderzoeksproject was er nog geen wetenschappelijke literatuur voorhanden over Schematherapie bij jongeren, laat staan bij deze complexe doelgroep.

De resultaten zijn veelbelovend:

• De theorie achter Schematherapie blijkt toepasbaar te zijn op jongeren;
• Pilotonderzoek laat zien dat Schematherapie leidt tot een vermindering in zowel gedragsproblemen als persoonlijkheidsproblematiek (grootschaliger effectonderzoek wordt momenteel uitgevoerd);
• Schematherapeutisch werken op de behandelgroepen leidt tot een beter behandelklimaat en minder restrictief handelen (bijv. fysiek beperken of afzonderen) door Jeugdzorgwerkers.

Proefschrift

Schematherapie bij jongeren met externaliserende gedragsproblemen.

Door promovenda Marjolein van Wijk-Herbrink, OG Heldringstichting.

Bekijk of download PDF

Handleiding & werkboek downloaden

Wil je een Schemagerichte Casusconceptualisatie voor jongeren maken, dan kun je vrijblijvend en kosteloos ons werkboek en een handleiding downloaden.

naar downloads

Moduskaarten bestellen

Om de Schematherapie en het Schematherapeutisch werken bij onze doelgroep te faciliteren, hebben wij de Moduskaarten voor jongeren ontwikkeld. Deze set kaarten is tot stand gekomen in samenspraak met de jongeren en jeugdzorgwerkers van OG Heldringstichting, en zijn afgestemd op de doelgroep van jongeren met gedragsproblemen. Ze zijn bovendien risico-gestuurd en kunnen daarom ook worden ingezet bij het maken van een signaleringsplan.

De set bestaat uit 16 kaarten: 1 overzichtskaart en 15 kaarten waarop verschillende modi zijn afgebeeld. Op de foto bovenaan deze pagina ziet u een aantal van deze moduskaarten.

Prijs per set: € 29,- (incl. Btw / excl. verzendkosten)

Poster bestellen

Om de Schematherapie en het Schematherapeutisch werken bij onze doelgroep te faciliteren, hebben wij een Poster van Moduskaarten ontwikkeld.

Op de poster staan alle 15 moduskaarten afgebeeld in een risico-gestuurde opstelling. Deze poster hangt op onze behandelgroepen in de woonkamer en is ondersteunend aan het Schematherapeutisch werken.

Prijs per poster: € 15,- (incl. Btw / excl. verzendkosten)

Training

OG Heldringstichting en Conrisq Groep geven workshops/trainingen op het gebied van Schematherapie en Schematherapeutisch werken bij jongeren met gedragsproblemen.

Training (risico-gestuurd) werken met moduskaarten (op aanvraag): Deze workshop is geschikt voor psychologen/orthopedagogen, psychiaters, jeugdzorgwerkers en andere behandelaars die werken met jongeren met gedragsproblemen. De workshop is interactief en richt zich op het gebruik van de Moduskaarten voor jongeren binnen een (ambulante of residentiële) therapeutische setting.

Training & coaching Schematherapeutisch werken: Intern (binnen de Conrisq Groep) bieden wij intensieve training en coaching aan behandelteams in het Schematherapeutisch werken.